Πέμπτη 31 Δεκεμβρίου 2015

Πρωτοχρονιάτικα Καραβάκια στη Χίο. Μια αναδρομή

 
Τραμπούκα σε φωτογραφία Π.Παπαχατζιδάκη- Φωτ. αρχείο Μουσείου Μπενάκη
Τραμπούκα σε φωτογραφία Π.Παπαχατζιδάκη –
Φωτ. αρχείο Μουσείου Μπενάκη

της Στέλλας Τσιροπινά
 
Από τις υπάρχουσες λαογραφικές καταγραφές, αλλά και τις ενθυμήσεις των γεροντότερων προκύπτει ότι στη Χίο υπήρχαν ποικίλοι τύποι πρωτοχρονιάτικων εορταστικών περιηγήσεων στις μικρές ή μεγαλύτερες γειτονιές ή κοινότητες, οι οποίες, ως προς το χαρακτήρα τους ήταν στενά συνδεδεμένοι και με την ηλικία των καλαντιστών.
 
Για παράδειγμα, τα μικρότερα αγόρια έβγαιναν από το απόγευμα μέχρι το βράδυ της παραμονής με τη συνοδεία πήλινης «τραμπούκας», τυμπάνου (τουμπιού) ή καλαμένιας φλογέρας που ονόμαζαν «παγιαύλι» (<πλαγίαυλος) –σπανιότατα έβγαιναν κοριτσάκια σε ορισμένα χωριά, όπως τα Καρδάμυλα, για να τραγουδήσουν τα κάλαντα.
 
Οι νέοι, πάλι, που ήταν όμως σε ηλικία γάμου, οι ονομαζόμενοι «λεύτεροι» ή «λεύτερα», έψαλλαν κάλαντα με συνοδεία μουσικών οργάνων, από την εποχή ακόμη της οθωμανικής κατοχής του νησιού, επιστρατεύοντας και επαγγελματίες μουσικούς που πληρώνονταν από τις εισπράξεις της εορταστικής περιήγησης. Τα συνοδευτικά όργανά τους ήταν συνήθως η γκάιντα, το ούτι, το κλαρίνο, το βιολί, το σαντούρι. Έβγαιναν το βράδυ, κατά τα μεσάνυχτα της παραμονής, αλλά και ανήμερα της Πρωτοχρονιάς. Τέλος, οι έγγαμοι ώριμοι, παράλληλα με τα «λεύτερα», έκαναν τις επισκέψεις τους από σπίτι σε σπίτι για να κεραστούν και να ευχηθούν.
 
Οι όμιλοι με τα «βαποράκια», πάντως, κατατάσσονταν σε μια ιδιαίτερη κατηγορία αγερμών- έτσι ονομάζονται οι εορταστικές αυτές περιηγήσεις- όπου κυριαρχούσε η εφηβική και μετεφηβική ηλικία, χωρίς να αποκλείεται και η συμμετοχή μελών που ανήκαν στην κατηγορία των «λεύτερων», δηλαδή των άγαμων, αλλά ακόμη και των έγγαμων.

Πάντως, ο καταλύτης που διαφοροποίησε το περιεχόμενο των καλάντων και μετέτρεψε παράλληλα –πριν ακόμη και από τους βαλκανικούς πολέμους– το χιώτικο αγιοβασιλιάτικο καράβι σε ομοίωμα πολεμικού πλοίου ήταν ο πόθος της απελευθέρωσης του νησιού, η οποία, όταν τελικά πραγματοποιήθηκε, γιορτάσθηκε, όπως ήταν φυσικό, και με τον κατάπλου μεγάλου αριθμού πολεμικών πλοίων, έξω από το λιμάνι της, αλλά και σε όλη την ευρύτερη θαλάσσια περιοχή ανάμεσα στο νησί και την απέναντι μικρασιατική ακτή. Αλλά και καθ’ όλη τη διάρκεια των βαλκανικών πολέμων, όσο και μετέπειτα, τα πολεμικά αυτά πλοία ήταν συνηθισμένη εικόνα που λειτουργούσε ως ισχυρό ερέθισμα για την αναπαραγωγή και τη στερέωση του εθίμου.

Ενδεικτική αναφορά στο όνομα ενός τέτοιου ομοιώματος υπάρχει μάλιστα και στην τοπική εφημερίδα «Νέα Χίος» (αρ. φ. 322 / 5-1-1914), όπου εκτός τού ότι επισημαίνεται ο μεγάλος αριθμός των περιφερόμενων ευετηριακών πλοιαρίων, σημειώνεται επίσης ότι:

(. . .) ένα από τα βαπόρια τα οποία περιφέρουν τα παιδιά έφερε το όνομα «Αυλών». Ωραία έμπνευσις των μικρών ελληνοπαίδων μας. Ο Αυλών μας, βέβαια, ο ελληνικότατος δεν πρέπει να λησμονείται, καθώς και τόσα άλλα μέρη, τα οποία η άδικος διπλωματία μάς εστέρησεν.
 
Από την εξαιρετική ιστοσελίδα της Χίου, "Απλωταριά". Μελετήστε όλο το κείμενο στον παρακάτω σύνδεσμο: http://www.aplotaria.gr/protoxroniatika-karavakia-tsiropina/

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου