Δρ Ζαμανίδης Παντελής, Αναπληρωτής Ερευνητής,
Honorary professor of Kuban State Agrarian University [Russia]
Ινστιτούτο Αμπέλου
Χρήστος Πασχαλίδης,
Ομότιμος Kαθηγητής
Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας-ΑΤΕΙ Καλαμάτας
Η οικουμενική υπερθέρμανση του πλανήτη προκαλεί σημαντικές αλλαγές με επιπτώσεις στη βιολογία των φυτών, ασκώντας παράλληλα επιρροές κοινωνικού-οικονομικού χαρακτήρα. Αυτό οδηγεί στην αναγκαιότητα δημιουργίας νέων ποικιλιών αμπέλου, που θα διακρίνονται για την υψηλή προσαρμοστικότητα στις μόνιμες αλλαγές των συνθηκών του περιβάλλοντος, που θα είναι δηλαδή προσαρμοσμένες στο νέο κλίμα και με αυτό τον τρόπο, στη βελτίωση της σύνθεσης ποικιλιών προς τη συγκεκριμένη οικολογική-γεωγραφική ζώνη.
Η ποικιλία αποτελεί σπουδαίο παράγοντα της παραγωγής, από τον οποίο εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό το ύψος της σοδειάς, η ποιότητα και ως συνέπεια η οικονομική πρόσοδος (αποδοτικότητα). Στις βασικές θεμελιώδεις μεθόδους βελτίωσης των ποικιλιών ανήκουν ο υβριδισμός, η κλωνική επιλογή και η μετάλλαξη. Βασικός στόχος αυτών των μεθόδων είναι η επίτευξη ποιότητας που να ξεπερνά αυτή των αρχικών ποικιλιών. Για την πραγματοποίηση αυτού του στόχου, είναι απαραίτητο αρχικά να διαπιστωθεί ποιο θα είναι το πρωτογενές υλικό που θα αξιοποιηθεί στη γενετική βελτίωση (επιλογή) και με ποιο τρόπο θα γίνει η συγκεκριμένη εργασία. Ως ο πιο αποδοτικός τρόπος δημιουργίας νέων υψηλής ποιότητας ποικιλιών αμπέλου, αναγνωρίζεται ο υβριδισμός, όπου ως πρωταρχικό υλικό επιλέγονται παλαιότερες, υψηλών αποδόσεων, γηγενείς και πρόσφατα δημιουργημένες ποικιλίες Vitis vinifera L., διαφόρων οικολογικών-γεωγραφικών ομάδων. Στην περίπτωση αυτή, σε ένα γονότυπο, συνδυάζονται οι επιθυμητοί δείκτες και ιδιότητες των γονεϊκών συστατικών στοιχείων.
Η δημιουργία-γενετική βελτίωση της αμπέλου, με συνδυασμένο υβριδισμό, περιέχει τα παρακάτω διαδοχικά στάδια: την αναζήτηση και επιλογή γονέων, τη διαδικασία της διασταύρωσης (ευνουχισμός, απομόνωση ευνουχισμένου άνθους, συγκομιδή της γύρης, διασταύρωση), τη συγκομιδή σταφυλιών, τη στρωμάτωση και φύτευση γιγάρτων, την καλλιέργεια σποροφύτων, τη μελέτη και επιλογή σποροφύτων, την επιλογή υποψήφιων ποικιλιών, τη μελέτη σε βάθος των υποψήφιων ποικιλιών και τέλος την ανταγωνιστική τους δοκιμασία και προετοιμασία των απαραίτητων εγγράφων για την προώθησή τους στην παραγωγή.
Η εφαρμογή της μεθόδου του υβριδισμού με σκοπό τη δημιουργία νέων ποικιλιών, είναι μία διαδικασία χρονοβόρα και δαπανηρή, λόγω του μικρού ποσοστού βλάστησης των γιγάρτων και λόγω του ότι η πρώτη καρποφορία των υβριδικών φυτών προκύπτει μετά από 3-7, μερικές φορές και 10 χρόνια. Αυτό καθιστά αναγκαία την πολυετή χρήση μεγάλων εκτάσεων του υβριδικού φυτού, την επιλογή φυτωρίου, την περιποίηση των υβριδικών φυτών κ.λπ.
Η Ελλάδα είναι μία από τις αρχαιότερες πηγές προέλευσης και διαμόρφωσης του καλλιεργούμενου γενετικού υλικού της αμπέλου. Οι τρόποι καλλιέργειας που εφάρμοζαν κατά τη διάρκεια της αρχαιοελληνικής περιόδου και η ποικιλία γενετικού υλικού (της Μεσογείου, Μεσοποταμίας, Κεντρικής και Νότιας Ασίας, Καυκάσου, Βόρειας Αφρικής), που είχε φτάσει στον ελλαδικό χώρο μέσω εκστρατειών και ταξιδιών, σε συνδυασμό με τις ευνοϊκές συνθήκες του φυσικού περιβάλλοντος, συνέβαλαν στο γεγονός ότι στη χώρα μας υπάρχει συγκεντρωμένη μία μεγάλη ποικιλομορφία γονοτύπων, από τους οποίους, μέσω των διαδικασιών της εξέλιξης και της φυσικής και τεχνητής επιλογής που πραγματοποιήθηκε κυρίως σε κλειστούς γεωγραφικούς χώρους (νησιά), προήλθε πολυάριθμη ποικιλομορφία, η οποία διασώθηκε και απαντάται έως τη σημερινή εποχή. Η επέκταση της αμπελοκαλλιέργειας στην Ευρώπη έγινε σε σημαντικό βαθμό υπό την ελληνική επίδραση.
Η πολυετής μελέτη των ποικιλιών Vitis vinifera L. ssp sativa D.C. στο κτήμα της εθνικής συλλογής του Ινστιτούτου Αμπέλου Αθηνών, η οποία περιλαμβάνει πάνω από 800 ποικιλίες που στην πλειονότητά τους είναι γηγενείς, συνέβαλε στην επιλογή παραγωγικών ποικιλιών, προσαρμοσμένων σε τοπικές συνθήκες, από τις οποίες παράγεται οίνος υψηλής ποιότητας. Με επιστημονική τεκμηρίωση, έγινε η επιλογή των συνδυασμών γονέων για τις διασταυρώσεις. Για την επίτευξη νέων, υψηλής παραγωγικότητας και ποιότητας ποικιλιών, χρησιμοποιήθηκαν διασταυρώσεις εντός του είδους Vitis vinifera L ssp sativa D.C. Ως υλικό για την εύρεση γονεϊκού τύπου, αξιοποιήθηκαν ποικιλίες διάφορων οικολογικών-γεωγραφικών ομάδων.
Η δημιουργία των προγραμματισμένων ποικιλιών γίνεται στο Ινστιτούτο Αμπέλου Αθηνών, το οποίο βρίσκεται βόρειο-ανατολικά της Αθήνας, στην περιοχή της Λυκόβρυσης (με συντεταγμένες 37°58' και 23°24') σε υψόμετρο περίπου 200 m πάνω από τη θάλασσα. Το κλίμα είναι μεσογειακό, με ζεστό και ξηρό καλοκαίρι και ήπιο χειμώνα. Οι βροχοπτώσεις αγγίζουν τα 350-600 mm/έτος, κυρίως τους χειμερινούς μήνες. Η μέγιστη θερμοκρασία πλησιάζει τους 46°C (2007), ενώ οι κρίσιμες για το αμπέλι θερμοκρασίες (+40°C και πάνω) σημειώνονται σε αυτή τη ζώνη κάθε χρόνο. Η επιλογή και μελέτη των καλύτερων σποροφύτων άρχισε το 2001. Συνολικά έχουν μελετηθεί πάνω από 8.000 σπορόφυτα προερχόμενα από διάφορους συνδυασμούς διασταυρώσεων, με κύριο στόχο την επιλογή σποροφύτων υψηλής αντοχής στην ξηρασία, ευρασιατικής προέλευσης. Ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στην υψηλή παραγωγικότητα, ποιότητα και αντοχή στην εδαφική και ατμοσφαιρική ξηρασία, καθώς και σε άλλα χρήσιμα τεχνικά χαρακτηριστικά, συγκρίνοντας πάντα με τις καλύτερες γηγενείς καλλιεργούμενες ποικιλίες αμπέλου.
Η μελέτη των γηγενών ποικιλιών, του γενετικού υλικού και η επιλογή των καλύτερων μορφών και ποικιλιών εξ αυτών για να χρησιμοποιηθούν ως γονείς στις διασταυρώσεις, η συλλογή και στρωμάτωση των γιγάρτων, η καλλιέργεια σποροφύτων καθώς και η μελέτη-επιλογή, έγιναν σύμφωνα με τις εγκεκριμένες μεθόδους. Τέλος, πραγματοποιήθηκε μελέτη σε βάθος των υποψήφιων ποικιλιών: καταγωγή γονέων, γεωγραφική ομάδα, περιγραφή των βασικών βοτανικών χαρακτηριστικών των οργάνων, αγροβιολογική και τεχνολογική εκτίμηση και εφαρμογή συμπερασμάτων σύμφωνα με παραδοσιακές μεθόδους. Τα μορφολογικά χαρακτηριστικά περιγράφηκαν σύμφωνα με την κλείδα του O.I.V.
Τα τελευταία έτη, στο Ινστιτούτο Αμπέλου Αθηνών, δημιουργήθηκαν νέες οινοποιήσιμες ποικιλίες. Οι νέες αυτές ποικιλίες διαθέτουν υψηλή αποδοτικότητα και ποιότητα του παραγόμενου προϊόντος, καθώς και ανθεκτικότητα σε αντίξοες συνθήκες του περιβάλλοντος, δηλαδή στις χαμηλές θερμοκρασίες της χειμερινής περιόδου και στην εδαφική και ατμοσφαιρική ξηρασία. Είναι ανθεκτικές στις πλάγια διαδιδόμενες ασθένειες (περονόσπορος, ωίδιο, βοτρύτης). Αξίζει να σημειωθεί ότι όλες οι νέες ποικιλίες είναι πολύ παραγωγικές (οι περισσότερες έχουν παραγωγή πάνω από 10 kg ανά πρέμνο), αλλά για να επιτευχθεί πρωτίστως καλή ποιότητα οίνου θα πρέπει να γίνει ρύθμιση του φορτίου του πρέμνου. Συγκεκριμένα για τις λευκές ποικιλίες, θα πρέπει το φορτίο του πρέμνου να είναι από 4-5 kg το ανώτερο, ενώ για τις ερυθρές το πολύ έως 3 kg.
Στόχος του Ινστιτούτου Αμπέλου είναι η διατήρηση και η ανάπτυξη της υπάρχουσας συλλογής ποικιλιών, η επιλογή και σε ελάχιστο χρόνο η μελέτη της προσαρμοστικότητας των νέων ποικιλιών σε διαφορετικά περιβάλλοντα, που να ανταποκρίνονται πλήρως στις απαιτήσεις για καλύτερη παραγωγή, βελτιωμένη ποιότητα και μικρότερο δυνατό κόστος. Στη συνέχεια παρουσιάζονται μερικές νέες οινοποιήσιμες ποικιλίες του Ινστιτούτου, των οποίων δημιουργός είναι ο Δρ Παντελής Ζαμανίδης.
Δημιουργία νέων οινοποιήσιμων ποικιλιών Vitis vinifera L.ssp.sativa D.C. Για παραγωγή λευκών οίνων
Σύμφωνα με τον N. Vavilov, ο οποίος ήταν ένας μεγάλος γενετιστής με σημαντικό έργο και εργασίες όσον αφορά τη μεθοδολογία της γενετικής και γενετικής βελτίωσης όλων των ειδών των φυτών, θα πρέπει αρχικά να γίνει σε βάθος μελέτη των γηγενών ποικιλιών και στη συνέχεια διασταύρωση με μία ξένη ποικιλία (από άλλη οικολογική-γεωγραφική ομάδα). Ακολουθώντας αυτό το αξίωμα, αρχικά επιλέχθηκαν οι καλύτερες παραγωγικές ποικιλίες από τις γηγενείς (Αθήρι, Ασύρτικο, Σαββατιανό, Σιδερίτης, Μαλαγουζιά, Ροδίτης, Κρυστάλλι, Κυδωνίτσα, Κοντοκλάδι κ.λπ.) και από τις ξένες (Riesling, Traminer rose, Ugni Blanc, Semillon, Chardonnay, Muscat de Alexandrie κ.λπ.). Πραγματοποιήθηκαν διασταυρώσεις των παραπάνω ποικιλιών, χρησιμοποιώντας ως “μητέρα’’ τις γηγενείς ποικιλίες και ως “πατέρα” τις ξένες.
Η ποικιλία αποτελεί σπουδαίο παράγοντα της παραγωγής, από τον οποίο εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό το ύψος της σοδειάς, η ποιότητα και ως συνέπεια η οικονομική πρόσοδος (αποδοτικότητα). Στις βασικές θεμελιώδεις μεθόδους βελτίωσης των ποικιλιών ανήκουν ο υβριδισμός, η κλωνική επιλογή και η μετάλλαξη. Βασικός στόχος αυτών των μεθόδων είναι η επίτευξη ποιότητας που να ξεπερνά αυτή των αρχικών ποικιλιών. Για την πραγματοποίηση αυτού του στόχου, είναι απαραίτητο αρχικά να διαπιστωθεί ποιο θα είναι το πρωτογενές υλικό που θα αξιοποιηθεί στη γενετική βελτίωση (επιλογή) και με ποιο τρόπο θα γίνει η συγκεκριμένη εργασία. Ως ο πιο αποδοτικός τρόπος δημιουργίας νέων υψηλής ποιότητας ποικιλιών αμπέλου, αναγνωρίζεται ο υβριδισμός, όπου ως πρωταρχικό υλικό επιλέγονται παλαιότερες, υψηλών αποδόσεων, γηγενείς και πρόσφατα δημιουργημένες ποικιλίες Vitis vinifera L., διαφόρων οικολογικών-γεωγραφικών ομάδων. Στην περίπτωση αυτή, σε ένα γονότυπο, συνδυάζονται οι επιθυμητοί δείκτες και ιδιότητες των γονεϊκών συστατικών στοιχείων.
Η δημιουργία-γενετική βελτίωση της αμπέλου, με συνδυασμένο υβριδισμό, περιέχει τα παρακάτω διαδοχικά στάδια: την αναζήτηση και επιλογή γονέων, τη διαδικασία της διασταύρωσης (ευνουχισμός, απομόνωση ευνουχισμένου άνθους, συγκομιδή της γύρης, διασταύρωση), τη συγκομιδή σταφυλιών, τη στρωμάτωση και φύτευση γιγάρτων, την καλλιέργεια σποροφύτων, τη μελέτη και επιλογή σποροφύτων, την επιλογή υποψήφιων ποικιλιών, τη μελέτη σε βάθος των υποψήφιων ποικιλιών και τέλος την ανταγωνιστική τους δοκιμασία και προετοιμασία των απαραίτητων εγγράφων για την προώθησή τους στην παραγωγή.
Η εφαρμογή της μεθόδου του υβριδισμού με σκοπό τη δημιουργία νέων ποικιλιών, είναι μία διαδικασία χρονοβόρα και δαπανηρή, λόγω του μικρού ποσοστού βλάστησης των γιγάρτων και λόγω του ότι η πρώτη καρποφορία των υβριδικών φυτών προκύπτει μετά από 3-7, μερικές φορές και 10 χρόνια. Αυτό καθιστά αναγκαία την πολυετή χρήση μεγάλων εκτάσεων του υβριδικού φυτού, την επιλογή φυτωρίου, την περιποίηση των υβριδικών φυτών κ.λπ.
Η Ελλάδα είναι μία από τις αρχαιότερες πηγές προέλευσης και διαμόρφωσης του καλλιεργούμενου γενετικού υλικού της αμπέλου. Οι τρόποι καλλιέργειας που εφάρμοζαν κατά τη διάρκεια της αρχαιοελληνικής περιόδου και η ποικιλία γενετικού υλικού (της Μεσογείου, Μεσοποταμίας, Κεντρικής και Νότιας Ασίας, Καυκάσου, Βόρειας Αφρικής), που είχε φτάσει στον ελλαδικό χώρο μέσω εκστρατειών και ταξιδιών, σε συνδυασμό με τις ευνοϊκές συνθήκες του φυσικού περιβάλλοντος, συνέβαλαν στο γεγονός ότι στη χώρα μας υπάρχει συγκεντρωμένη μία μεγάλη ποικιλομορφία γονοτύπων, από τους οποίους, μέσω των διαδικασιών της εξέλιξης και της φυσικής και τεχνητής επιλογής που πραγματοποιήθηκε κυρίως σε κλειστούς γεωγραφικούς χώρους (νησιά), προήλθε πολυάριθμη ποικιλομορφία, η οποία διασώθηκε και απαντάται έως τη σημερινή εποχή. Η επέκταση της αμπελοκαλλιέργειας στην Ευρώπη έγινε σε σημαντικό βαθμό υπό την ελληνική επίδραση.
Η πολυετής μελέτη των ποικιλιών Vitis vinifera L. ssp sativa D.C. στο κτήμα της εθνικής συλλογής του Ινστιτούτου Αμπέλου Αθηνών, η οποία περιλαμβάνει πάνω από 800 ποικιλίες που στην πλειονότητά τους είναι γηγενείς, συνέβαλε στην επιλογή παραγωγικών ποικιλιών, προσαρμοσμένων σε τοπικές συνθήκες, από τις οποίες παράγεται οίνος υψηλής ποιότητας. Με επιστημονική τεκμηρίωση, έγινε η επιλογή των συνδυασμών γονέων για τις διασταυρώσεις. Για την επίτευξη νέων, υψηλής παραγωγικότητας και ποιότητας ποικιλιών, χρησιμοποιήθηκαν διασταυρώσεις εντός του είδους Vitis vinifera L ssp sativa D.C. Ως υλικό για την εύρεση γονεϊκού τύπου, αξιοποιήθηκαν ποικιλίες διάφορων οικολογικών-γεωγραφικών ομάδων.
Η δημιουργία των προγραμματισμένων ποικιλιών γίνεται στο Ινστιτούτο Αμπέλου Αθηνών, το οποίο βρίσκεται βόρειο-ανατολικά της Αθήνας, στην περιοχή της Λυκόβρυσης (με συντεταγμένες 37°58' και 23°24') σε υψόμετρο περίπου 200 m πάνω από τη θάλασσα. Το κλίμα είναι μεσογειακό, με ζεστό και ξηρό καλοκαίρι και ήπιο χειμώνα. Οι βροχοπτώσεις αγγίζουν τα 350-600 mm/έτος, κυρίως τους χειμερινούς μήνες. Η μέγιστη θερμοκρασία πλησιάζει τους 46°C (2007), ενώ οι κρίσιμες για το αμπέλι θερμοκρασίες (+40°C και πάνω) σημειώνονται σε αυτή τη ζώνη κάθε χρόνο. Η επιλογή και μελέτη των καλύτερων σποροφύτων άρχισε το 2001. Συνολικά έχουν μελετηθεί πάνω από 8.000 σπορόφυτα προερχόμενα από διάφορους συνδυασμούς διασταυρώσεων, με κύριο στόχο την επιλογή σποροφύτων υψηλής αντοχής στην ξηρασία, ευρασιατικής προέλευσης. Ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στην υψηλή παραγωγικότητα, ποιότητα και αντοχή στην εδαφική και ατμοσφαιρική ξηρασία, καθώς και σε άλλα χρήσιμα τεχνικά χαρακτηριστικά, συγκρίνοντας πάντα με τις καλύτερες γηγενείς καλλιεργούμενες ποικιλίες αμπέλου.
Η μελέτη των γηγενών ποικιλιών, του γενετικού υλικού και η επιλογή των καλύτερων μορφών και ποικιλιών εξ αυτών για να χρησιμοποιηθούν ως γονείς στις διασταυρώσεις, η συλλογή και στρωμάτωση των γιγάρτων, η καλλιέργεια σποροφύτων καθώς και η μελέτη-επιλογή, έγιναν σύμφωνα με τις εγκεκριμένες μεθόδους. Τέλος, πραγματοποιήθηκε μελέτη σε βάθος των υποψήφιων ποικιλιών: καταγωγή γονέων, γεωγραφική ομάδα, περιγραφή των βασικών βοτανικών χαρακτηριστικών των οργάνων, αγροβιολογική και τεχνολογική εκτίμηση και εφαρμογή συμπερασμάτων σύμφωνα με παραδοσιακές μεθόδους. Τα μορφολογικά χαρακτηριστικά περιγράφηκαν σύμφωνα με την κλείδα του O.I.V.
Τα τελευταία έτη, στο Ινστιτούτο Αμπέλου Αθηνών, δημιουργήθηκαν νέες οινοποιήσιμες ποικιλίες. Οι νέες αυτές ποικιλίες διαθέτουν υψηλή αποδοτικότητα και ποιότητα του παραγόμενου προϊόντος, καθώς και ανθεκτικότητα σε αντίξοες συνθήκες του περιβάλλοντος, δηλαδή στις χαμηλές θερμοκρασίες της χειμερινής περιόδου και στην εδαφική και ατμοσφαιρική ξηρασία. Είναι ανθεκτικές στις πλάγια διαδιδόμενες ασθένειες (περονόσπορος, ωίδιο, βοτρύτης). Αξίζει να σημειωθεί ότι όλες οι νέες ποικιλίες είναι πολύ παραγωγικές (οι περισσότερες έχουν παραγωγή πάνω από 10 kg ανά πρέμνο), αλλά για να επιτευχθεί πρωτίστως καλή ποιότητα οίνου θα πρέπει να γίνει ρύθμιση του φορτίου του πρέμνου. Συγκεκριμένα για τις λευκές ποικιλίες, θα πρέπει το φορτίο του πρέμνου να είναι από 4-5 kg το ανώτερο, ενώ για τις ερυθρές το πολύ έως 3 kg.
Στόχος του Ινστιτούτου Αμπέλου είναι η διατήρηση και η ανάπτυξη της υπάρχουσας συλλογής ποικιλιών, η επιλογή και σε ελάχιστο χρόνο η μελέτη της προσαρμοστικότητας των νέων ποικιλιών σε διαφορετικά περιβάλλοντα, που να ανταποκρίνονται πλήρως στις απαιτήσεις για καλύτερη παραγωγή, βελτιωμένη ποιότητα και μικρότερο δυνατό κόστος. Στη συνέχεια παρουσιάζονται μερικές νέες οινοποιήσιμες ποικιλίες του Ινστιτούτου, των οποίων δημιουργός είναι ο Δρ Παντελής Ζαμανίδης.
Δημιουργία νέων οινοποιήσιμων ποικιλιών Vitis vinifera L.ssp.sativa D.C. Για παραγωγή λευκών οίνων
Σύμφωνα με τον N. Vavilov, ο οποίος ήταν ένας μεγάλος γενετιστής με σημαντικό έργο και εργασίες όσον αφορά τη μεθοδολογία της γενετικής και γενετικής βελτίωσης όλων των ειδών των φυτών, θα πρέπει αρχικά να γίνει σε βάθος μελέτη των γηγενών ποικιλιών και στη συνέχεια διασταύρωση με μία ξένη ποικιλία (από άλλη οικολογική-γεωγραφική ομάδα). Ακολουθώντας αυτό το αξίωμα, αρχικά επιλέχθηκαν οι καλύτερες παραγωγικές ποικιλίες από τις γηγενείς (Αθήρι, Ασύρτικο, Σαββατιανό, Σιδερίτης, Μαλαγουζιά, Ροδίτης, Κρυστάλλι, Κυδωνίτσα, Κοντοκλάδι κ.λπ.) και από τις ξένες (Riesling, Traminer rose, Ugni Blanc, Semillon, Chardonnay, Muscat de Alexandrie κ.λπ.). Πραγματοποιήθηκαν διασταυρώσεις των παραπάνω ποικιλιών, χρησιμοποιώντας ως “μητέρα’’ τις γηγενείς ποικιλίες και ως “πατέρα” τις ξένες.
*από το περιοδικό "ΔΗΜΗΤΡΑ" ΕΛΓΟ (Αύγουστος - Σεπτέμβριος 2013)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου